Dirigent Jaap van Zweden onder vuur: beschuldigingen van
grensoverschrijdend gedrag roepen vragen op
De wereld van klassieke muziek
wordt opgeschud door serieuze aantijgingen richting topdirigent
Jaap van Zweden. Meerdere musici die met hem samenwerkten, hebben
verklaard dat Van Zweden zich schuldig zou hebben gemaakt aan
grensoverschrijdend gedrag. De beschuldigingen betreffen onder
andere verbaal intimiderend gedrag en een gespannen werksfeer.
Volgens een aantal musici zou
Van Zweden zich jarenlang hebben laten gelden op een manier die
door sommigen als intimiderend werd ervaren. “Hij schreeuwt naar je
alsof je een kind van vier bent,” zegt een betrokkene. “Veel mensen
zijn bang om iets verkeerd te doen.”
Grote carrière, grote
druk
Jaap van Zweden geldt
internationaal als een van de meest succesvolle Nederlandse
dirigenten ooit. Hij leidde toporkesten als het New York
Philharmonic en was recentelijk nog chef-dirigent bij The
Metropolitan Opera in New York. Zijn uitzonderlijke staat van
dienst en internationale reputatie maken de situatie des te
gevoeliger.
Entertainmentjournalist Jordi
Versteegden en Privé-hoofdredacteur Evert Santegoeds spraken in de
podcast Strikt Privé
over de kwestie. “Als je zo’n hoge boom bent, vang je veel wind,”
zegt Santegoeds. “Het is onvoorstelbaar wat hij bereikt heeft, en
ook opvallend hoe weinig aandacht dat in Nederland soms
krijgt.”
Toch merkt hij op dat groot
succes ook zijn keerzijde heeft. “Dan is er altijd wel iemand die
zich niet gehoord voelt of zich gekwetst voelt door de manier van
werken. Zeker als de lat hoog ligt en de druk intens is.”
Documentaire als
katalysator
De beschuldigingen zijn naar
buiten gekomen in het kader van een documentaire van het programma
Pointer, waarin enkele
musici hun ervaringen delen. Hoewel Van Zweden vooralsnog niet
publiekelijk heeft gereageerd op de aantijgingen, wordt verwacht
dat hij zijn kant van het verhaal binnenkort zal toelichten.
Volgens de makers van de
documentaire gaat het om een structureel patroon, waarin harde
werkcultuur en persoonlijke omgangsstijl door elkaar lopen. In
hoeverre de gedragingen van Van Zweden als grensoverschrijdend
kunnen worden gekwalificeerd, is onderwerp van discussie.
De balans tussen prestatie en
gedrag
De discussie raakt een
bredere maatschappelijke ontwikkeling: hoe gaan we om met hoge druk
en machtsverhoudingen binnen prestatiegerichte omgevingen zoals de
kunstwereld, media of sport?
“Het is niet de padvinderij,”
zegt Santegoeds daarover. “Waar intensieve prestaties worden
gevraagd, worden ook scherpe woorden gewisseld. Vroeger werd dat
als normaal beschouwd, nu wordt er anders naar gekeken. Tijden
veranderen.”
Hij voegt toe: “Als je daarna
met elkaar een glas wijn kunt drinken en het achter je laat, zou
het goed moeten zijn. Maar als mensen structureel schade ervaren,
moet dat uiteraard serieus genomen worden.”
Wordt André Rieu ook
genoemd?
Tijdens het gesprek komt ook
de naam van violist en orkestleider André Rieu kort voorbij. Tot op
heden zijn er geen beschuldigingen richting hem geuit, en zijn naam
werd slechts hypothetisch genoemd. “Zou het kunnen? Je weet het
gewoon niet meer tegenwoordig,” zegt Versteegden. De opmerking
dient vooral als voorbeeld van hoe breed het maatschappelijke debat
inmiddels reikt.
De opmerking is niet bedoeld
als aantijging, maar toont aan dat in de huidige tijd steeds vaker
gekeken wordt naar machtsstructuren in publieke functies, ook als
er geen concrete aanleiding is.
Zelfreflectie
Aan het einde van het gesprek
wordt ook kort stilgestaan bij het eigen werkklimaat binnen de
media. “Ben je zelf bang dat er ooit verhalen naar buiten komen?”
vraagt Jordi aan Evert.
“Niet echt,” antwoordt hij.
“Maar het is ook bij ons geen wereld van thee en koekjes. We werken
onder hoge druk en er wordt veel gevraagd. Vroeger hoorde daar soms
een scherpe toon bij. Nu liggen de gevoeligheden anders.”
Santegoeds sluit af met een
veelzeggend citaat: “If you can’t stand the heat, stay out of the
kitchen.” Toch benadrukt hij ook dat we alert moeten blijven op
situaties waarin grenzen overschreden worden. “Grootheid of niet,
iedereen verdient een veilige werkomgeving.”
Hoe nu verder?
Het is nog onduidelijk wat de
gevolgen zullen zijn voor Jaap van Zweden. De betrokken omroepen
hebben nog geen officiële reactie gegeven op de documentaire of de
verklaringen van de musici. Van Zweden zelf heeft nog niet
publiekelijk gereageerd. Of dat snel verandert, zal afhangen van de
verdere berichtgeving en de maatschappelijke druk.
Wat wel duidelijk is: dit
verhaal past in een bredere trend waarin ongewenst gedrag, ook
binnen prestigieuze werkomgevingen, steeds minder onbesproken
blijft.
