Algemeen
Deskundigen voorspellen epidemie met kerst: DIT staat ons volgens hen te wachten
Zorg om ‘supergriep’ neemt toe: experts waarschuwen voor drukke winterperiode in Nederland
In Engeland is de gezondheidszorg in verhoogde staat van paraatheid door een opvallend sterke toename van griepgevallen. De Britse gezondheidsdienst NHS spreekt inmiddels openlijk over een mogelijk zwaar winterscenario, waarbij z!ekenhuizen extra onder druk kunnen komen te staan. Ook Nederlandse deskundigen volgen de ontwikkelingen nauwlettend en sluiten niet uit dat een vergelijkbare situatie zich in Nederland kan voordoen, mogelijk al rond de feestdagen.
Hoewel er op dit moment in Nederland nog geen sprake is van een uitzonderlijke situatie, zijn virologen en immunologen het erover eens dat waakzaamheid geboden is. Griepvirussen houden zich immers niet aan landsgrenzen, en eerdere winters hebben laten zien hoe snel een golf zich kan verplaatsen.
Ongebruikelijk hoge aantallen z!ekenhuisopnames in Engeland
De zorgen in het Verenigd Koninkrijk zijn niet uit de lucht gegrepen. Recente cijfers laten zien dat vorige week meer dan 2.600 mensen met griepklachten in het z!ekenhuis lagen. Voor deze tijd van het jaar is dat een opvallend hoog aantal. Normaal gesproken piekt het griepseizoen later in de winter, vaak pas in januari of februari.
Britse media spreken inmiddels over een mogelijk “worst case scenario” richting december, mede omdat de druk op de zorg traditioneel al toeneemt in de wintermaanden. De combinatie van griep, andere luchtweginfecties en een volle z!ekenhuiskalender maakt de situatie extra uitdagend.
Wat is de ‘supergriep’ waarover wordt gesproken?
De term ‘supergriep’ klinkt spectaculair, maar deskundigen benadrukken dat het hier niet gaat om een volledig nieuw virus. Het betreft een variant van het bekende influenza A-virus, specifiek het H3N2-type. Deze variant circuleert al langer, maar heeft zich genetisch aangepast.
Volgens griepexpert Ted van Essen, voorzitter van de Nederlandse Immunisatie Stichting, is het virus niet per definitie gevaarlijker dan eerdere griepvarianten. “Het grote verschil zit vooral in de besmettelijkheid,” legt hij uit. “Veel mensen zijn de afgelopen jaren minder in aanraking gekomen met griepvirussen, waardoor de algemene weerstand lager ligt.”
Die verminderde groepsimmuniteit maakt het voor het virus makkelijker om zich snel te verspreiden, vooral in dichtbevolkte gebieden en tijdens periodes waarin mensen veel binnenshuis samenkomen.
Waarom het griepvaccin dit jaar minder goed aansluit
Elk jaar wordt het griepvaccin aangepast op basis van internationale voorspellingen. Wereldwijd wordt gemonitord welke varianten in omloop zijn, met name in Azië, waar het griepseizoen vaak eerder begint. Op basis daarvan wordt bepaald welke stammen in het vaccin worden opgenomen.
Immunoloog Ger Rijkers legt uit dat dit systeem normaal gesproken goed werkt, maar niet feilloos is. “Het blijft een voorspelling,” zegt hij. “Soms blijkt later dat een andere variant dominant wordt dan verwacht. Dat lijkt dit jaar het geval.”
Dat betekent niet dat het vaccin nutteloos is. Integendeel: het biedt nog steeds bescherming tegen ernstige klachten en complicaties, vooral bij mensen met een verhoogd risico. Wel kan het zijn dat het minder effectief is in het volledig voorkomen van besmetting.
Situatie in Nederland: nog rustig, maar alertheid groeit
In Nederland zijn de cijfers momenteel nog relatief stabiel. Er is geen sprake van een plotselinge toename van z!ekenhuisopnames door griep. Toch wijzen experts erop dat dit snel kan veranderen, zeker gezien de ervaringen in het Verenigd Koninkrijk.
“Je kunt er vrijwel zeker van zijn dat deze variant ook hier opduikt,” zegt Van Essen. “Dat gebeurt elk jaar: wat in Engeland speelt, volgt vaak later op het Europese vasteland.”
De afgelopen jaren kende Nederland een relatief mild griepseizoen, mede door gedragsveranderingen zoals thuiswerken en meer aandacht voor hygiëne. Nu die maatregelen grotendeels zijn losgelaten, is de kans groot dat griepvirussen weer meer ruimte krijgen.
Wie lopen het meeste risico?
Net als bij eerdere griepseizoenen zijn vooral kwetsbare groepen extra gevoelig voor complicaties. Daaronder vallen ouderen, mensen met hart- en longaandoeningen, mensen met een verminderde weerstand en chronisch z!eken.
Voor deze groepen blijft vaccinatie sterk aanbevolen. Ook mensen die regelmatig in contact komen met kwetsbaren, zoals mantelzorgers en zorgpersoneel, spelen een belangrijke rol in het beperken van verspreiding.
Rijkers benadrukt dat jonge, gezonde mensen meestal mildere klachten ervaren, maar wel een belangrijke schakel zijn in de verspreiding. “Zij merken soms nauwelijks dat ze z!ek zijn, maar kunnen het virus ongemerkt doorgeven.”
Kerstperiode als mogelijk kantelpunt
De komende feestdagen vormen een extra aandachtspunt. Kerst en oud en nieuw zijn momenten waarop families samenkomen, vaak met meerdere generaties tegelijk. Dat maakt deze periode gevoelig voor verspreiding van luchtweginfecties.
“Vanuit virologisch oogpunt is kerst een ideaal moment voor griep,” zegt Rijkers. “Veel mensen dicht op elkaar, binnen, soms in slecht geventileerde ruimtes. Vooral ouderen lopen dan risico.”
Deskundigen pleiten niet voor het afzeggen van bijeenkomsten, maar wel voor bewust omgaan met klachten. Wie zich niet fit voelt, doet er goed aan extra voorzichtig te zijn, zeker in contact met kwetsbare familieleden.
Wat kun je zelf doen?
Hoewel griep nooit volledig te voorkomen is, zijn er wel maatregelen die het risico kunnen verkleinen:
-
Blijf thuis bij duidelijke klachten
-
Was regelmatig handen
-
Ventileer woonruimtes goed
-
Overweeg vaccinatie als je tot een risicogroep behoort
-
Wees extra alert rond ouderen en chronisch z!eken
Het zijn eenvoudige stappen, maar ze kunnen een groot verschil maken in de verspreiding van het virus.
Geen reden voor paniek, wel voor realisme
Zowel Van Essen als Rijkers benadrukken dat paniek niet nodig is. Griep is een bekend seizoensvirus en de zorg is erop voorbereid. Wel is het verstandig om realistisch te blijven en rekening te houden met een drukke winter.
“Na jaren waarin griep minder aanwezig was, moeten we misschien weer even wennen,” zegt Van Essen. “Maar met aandacht, voorbereiding en gezond verstand kunnen we veel problemen beperken.”
Of Nederland daadwerkelijk te maken krijgt met een zware griepgolf rond kerst, zal de komende weken duidelijk worden. Eén ding staat vast: de ontwikkelingen in Engeland worden hier nauwlettend gevolgd.
Algemeen
Angstaanjagende voorspelling: onderzoekers berekenen wanneer aarde zonder zuurstof komt te zitten
Heb je je ooit afgevraagd hoe lang de aarde nog een planeet blijft waarop wij zonder nadenken kunnen ademhalen? Zuurstof lijkt zo vanzelfsprekend dat we er nauwelijks bij stilstaan. Toch is het allesbehalve een eeuwig gegeven. Wetenschappers hebben nu opnieuw gekeken naar de verre toekomst van onze planeet en komen tot een opvallende conclusie: de periode waarin de aarde een zuurstofrijke atmosfeer heeft, is eindig – en mogelijk korter dan we altijd dachten.
Onderzoekers van de Japanse Toho University en het Georgia Institute of Technology publiceerden onlangs een studie in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Nature Geoscience. In dat onderzoek probeerden zij te beantwoorden hoe de atmosfeer van de aarde zich op extreem lange termijn zal ontwikkelen. Hun focus lag daarbij op één cruciale vraag: hoe lang blijft onze planeet geschikt voor complex leven dat afhankelijk is van zuurstof?
Een fundamentele bouwsteen van leven
Zuurstof speelt een centrale rol in vrijwel alles wat wij als leven kennen. Mensen, dieren en de meeste planten zijn volledig afhankelijk van deze gasvormige stof. Toch was de aarde niet altijd een zuurstofrijke wereld. Miljarden jaren geleden zag onze planeet er totaal anders uit: weinig zuurstof, veel methaan en een atmosfeer die voor mensen dodelijk zou zijn geweest.
Pas zo’n 2,5 miljard jaar geleden veranderde dat drastisch, tijdens wat wetenschappers het ‘Great Oxidation Event’ noemen. Door de opkomst van fotosynthetische organismen – voorlopers van planten en algen – begon zuurstof zich langzaam op te hopen in de atmosfeer. Dat proces legde uiteindelijk de basis voor complex leven, waaronder de mens.
Maar die zuurstofrijke fase blijkt volgens onderzoekers geen permanente toestand.
De rol van CO₂ en de zon
Kazumi Ozaki, assistent-professor aan de Toho University en hoofdauteur van de studie, legt uit dat wetenschappers al lange tijd nadenken over de levensduur van de biosfeer. Tot nu toe gingen veel modellen ervan uit dat de aarde over ongeveer twee miljard jaar onleefbaar zou worden voor complex leven. Niet door een plotselinge ramp, maar door een geleidelijk proces.
“De zon wordt langzaam maar zeker feller,” legt Ozaki uit. “Daardoor stijgt de temperatuur op aarde en verandert de koolstofcyclus.” Koolstofdioxide (CO₂), een essentieel ingrediënt voor fotosynthese, neemt daarbij langzaam af. Planten hebben CO₂ nodig om zuurstof te produceren. Minder CO₂ betekent uiteindelijk minder fotosynthese, en dus minder zuurstof.
Tot voor kort dachten onderzoekers dat dit proces vrij gelijkmatig zou verlopen en pas over circa twee miljard jaar tot grote problemen zou leiden. Maar het nieuwe onderzoek wijst op een andere, veel snellere ontwikkeling.
Een verrassend korte tijdlijn
Op basis van uitgebreide computermodellen concluderen Ozaki en zijn collega Christopher Reinhard dat de zuurstofrijke atmosfeer waarschijnlijk al over ongeveer één miljard jaar instort. Dat is grofweg de helft van de tijd die eerder werd aangenomen.
Voor het onderzoek bouwden de wetenschappers een complex model van de aarde waarin klimaat, geochemische processen en biologische activiteit met elkaar werden verbonden. Omdat processen op zulke lange tijdschalen enorm onzeker zijn, lieten ze het model meer dan 400.000 keer draaien. Elke simulatie had net iets andere uitgangspunten.
Toch kwam er een opvallend consistent resultaat uit: rond het punt van één miljard jaar in de toekomst treedt er een snelle verandering op, die de onderzoekers omschrijven als een periode van “snelle deoxygenatie”.
Terug naar een oeroude aarde
Tijdens die deoxygenatie zal het zuurstofgehalte in de atmosfeer drastisch dalen. Volgens de studie zal de aarde dan meer gaan lijken op haar toestand van vóór het Great Oxidation Event. De lucht zal rijk zijn aan methaan, arm aan koolstofdioxide en vrijwel geen zuurstof meer bevatten. Ook de ozonlaag, die ons nu beschermt tegen schadelijke straling van de zon, zal verdwijnen.
“Het wordt waarschijnlijk een wereld waarin alleen eenvoudige, anaerobe levensvormen kunnen bestaan,” aldus Ozaki. Dat zijn organismen die geen zuurstof nodig hebben, zoals bacteriën die we vandaag de dag vooral kennen uit extreme omgevingen.
Voor complex leven, zoals planten, dieren en mensen, betekent dat het einde. Niet door een plotselinge ramp, maar door een geleidelijk proces dat onomkeerbaar is.
Zuurstof is maar tijdelijk
Een van de meest opvallende conclusies uit de studie is dat de huidige zuurstofrijke fase van de aarde slechts een relatief klein deel vormt van haar totale levensduur. De onderzoekers schatten dat deze fase mogelijk maar 20 tot 30 procent van de geschiedenis van de planeet beslaat.
Dat inzicht heeft ook gevolgen voor de zoektocht naar buitenaards leven. Veel wetenschappers speuren naar planeten met zuurstof in hun atmosfeer, omdat dat wordt gezien als een sterke aanwijzing voor leven. Maar als zuurstof slechts tijdelijk voorkomt, betekent dat dat een planeet zonder zuurstof niet per se levenloos hoeft te zijn – en andersom.
Geen reden tot paniek, wel tot verwondering
Hoewel een miljard jaar in menselijke termen onvoorstelbaar ver weg is, maakt het onderzoek duidelijk dat zelfs de meest fundamentele voorwaarden voor leven niet eeuwig zijn. De aarde is geen statisch systeem, maar een dynamische planeet die voortdurend verandert.
Voor ons dagelijks leven verandert er niets. De mensheid hoeft zich geen zorgen te maken over een naderend zuurstoftekort. Toch nodigt deze kennis uit tot bescheidenheid. Het onderstreept hoe bijzonder het huidige moment in de geschiedenis van de aarde is: een korte periode waarin complex leven kan bloeien.
Het onderzoek van Ozaki en Reinhard laat zien dat onze leefomgeving het resultaat is van een unieke samenloop van omstandigheden. Zuurstof, zonlicht, temperatuur en biologische processen zijn in balans – maar niet voor altijd.
En misschien is dat juist de grootste les: dat wat vanzelfsprekend voelt, in werkelijkheid een tijdelijk cadeau is van een planeet in voortdurende verandering.