De aanslag op Pim Fortuyn: een
politieke schokgolf die Nederland blijvend veranderde
Op 6 mei 2002 werd Nederland opgeschrikt door
een gebeurtenis die diepe sporen naliet in de politieke en
maatschappelijke geschiedenis van het land. Pim Fortuyn, de omstreden maar
charismatische politicus die met zijn eigen lijst storm liep in de
peilingen, werd op het Media Park in Hilversum verm00rd. Negen dagen voor de Tweede
Kamerverkiezingen werd hij op brute wijze neergesch0ten op een
parkeerterrein bij het Audiocentrum, direct na een
radio-interview.
De dader: Volkert van der Graaf, een
milieuactivist met een achtergrond in het links-extremistische
activisme. Hij werd vrijwel onmiddellijk na de m00rd gearr*steerd.
Zijn daad was bedoeld, zo verklaarde hij later, om te voorkomen dat
Fortuyn naar zijn inzicht kwetsbare groepen in de samenleving zou
“demoniseren”. De m00rd werd daarmee niet alleen een persoonlijke
tragedie, maar ook een aantasting van het democratische proces. Het
land r0uwde — en discussieerde.
Een golf van nationale en
internationale verontwaardiging
De m00rd op Fortuyn
veroorzaakte direct een golf van verbijstering, verdriet en woede.
Nooit eerder in de recente Nederlandse geschiedenis was een
politicus op deze manier het zwijgen opgelegd. De gebeurtenis
haalde wereldwijd het nieuws en werd vergeleken met politieke
m00rden zoals die op John F. Kennedy. Binnen Nederland barstte een
felle discussie los over de grenzen van de vrijheid van meningsuiting, de rol
van activisme, en de veiligheid van politici.
Er ontstonden ook snel
complottheorieën. Was Van der Graaf wel alleen? Had de staat
gefaald in haar taak om Fortuyn te beschermen? Er verschenen tal
van boeken en documentaires die deze vragen onderzochten. Hoewel de
officiële lezing nooit is weerlegd, is het wantrouwen bij een deel
van de bevolking tot op de dag van vandaag voelbaar.
Fortuyns politieke erfenis en
verkiezingssucces
Ondanks zijn overlijden bleef
Fortuyn op de kieslijst staan voor de Tweede Kamerverkiezingen van 15 mei 2002.
Het resultaat was historisch: zijn partij, de Lijst Pim Fortuyn (LPF), behaalde
met 1.358.942 stemmen
maar liefst 26 zetels. Nog nooit had een nieuwe partij bij
haar debuut zo’n groot aandeel in de Kamer veroverd.
Toch bleek het succes
kortstondig. De LPF had moeite zich te organiseren zonder haar
leider, en interne conflicten domineerden het nieuws. Bij de
verkiezingen van 2006 keerde de partij niet meer terug in de Tweede
Kamer. Toch wordt Fortuyns naam nog vaak genoemd in het politieke
debat. Veel thema’s die hij aansneed — zoals immigratie, integratie
en bestuurlijke openheid — zijn vandaag de dag nog steeds
actueel.
De rechtszaak tegen Volkert
van der Graaf
Op 15 april 2003 werd Volkert van der Graaf
veroordeeld tot 18 jaar
gev*ngenisstraf. De rechtbank oordeelde dat de m00rd
weliswaar schokkend was en op br*te wijze werd gepleegd, maar vond
de inbreuk op het democratisch proces “niet ernstig genoeg” om een
levenslange c*lstraf te rechtvaardigen. De kans op herhaling werd
volgens een psychiatrisch rapport als klein ingeschat.
Toch woog de rechtbank wel
degelijk zwaar mee dat de rechtsorde ernstig was geschokt. Naast
moord werd Van der Graaf ook veroordeeld voor verboden w*penbezit
en het bedreigen van Hans
Smolders, Fortuyns chauffeur en lijfwacht, die de dader
direct na de aansl*g achterna zat.
De strafmaat leidde tot
publieke discussie. Was 18 jaar genoeg voor zo’n daad? Had
levenslang niet meer recht gedaan aan de ernst van het feit en de
maatschappelijke gevolgen?
Vroegtijdige vrijlating en
een ongemakkelijk beeld
Na het uitzitten van twee
derde van zijn straf — 12
jaar — kwam Van der Graaf in 2014 voorwaardelijk vrij. Hij kreeg te
maken met diverse beperkingen, waaronder een meldplicht,
contactverbod met media en een locatieverbod voor het Media Park en
politieke bijeenkomsten. In 2020 kwamen deze beperkingen te vervallen.
Sindsdien leeft Van der Graaf als vrij man, zonder toezicht van
justitie.
Op 6 mei 2025, exact 23 jaar na de m00rd,
werd Van der Graaf gesignaleerd tijdens een wandeling door een park
in Apeldoorn. Op
sociale media leidde dit tot veel beroering. Sommigen uitten hun
afkeer over het feit dat de m00rdenaar van Fortuyn ogenschijnlijk
ongestoord van zijn vrijheid geniet op de herdenkingsdag van zijn
daad. Anderen riepen juist op tot kalmte en verwezen naar de
rechtsstaat, die hem volgens de wet een tweede kans heeft
gegeven.
De impact op nabestaanden en
de samenleving
Voor de familie van Pim
Fortuyn, zijn vrienden en zijn trouwe aanhang is de pijn nog altijd
voelbaar. Elk jaar wordt er rond 6 mei een moment van herdenking
gehouden bij het standbeeld van Fortuyn in Rotterdam. De
herinnering aan zijn bijdrage aan het politieke debat blijft
levend, net als de schok die zijn d00d teweegbracht.
Voor velen blijft het
confronterend dat Van der Graaf inmiddels in volledige vrijheid
leeft. De vraag hoe een samenleving omgaat met veroordeelden van
zware misdr!jven — zeker met een duidelijke politieke lading — is
geen makkelijke. Het raakt aan diepere vragen over
straf, vergiffenis,
veiligheid en rechtvaardigheid.
De herdenking en zijn laatste
rustplaats
Fortuyn werd op
10 mei 2002
begraven op begraafplaats Westerveld in zijn geboortedorp Driehuis, na een indrukwekkende
requiemmis in de Kathedraal van Rotterdam. Op 20 juli 2002 werden zijn
st0ffelijke resten overgebracht naar een praalgraf in het
Italiaanse Provesano, waar Fortuyn een vakantiewoning bezat.
De herbegrafenis gebeurde op verzoek van zijn familie, in alle
rust, ver weg van de hectiek van de Nederlandse politiek.
Conclusie: een open wond in
de Nederlandse geschiedenis
De m00rd op Pim Fortuyn
markeert een kantelpunt in de moderne Nederlandse geschiedenis. Het
was niet alleen een persoonlijke tragedie, maar ook een aanv*l op
het vrije politieke debat. De discussie over de balans tussen
vrijheid van meningsuiting, veiligheid en activisme leeft tot op de
dag van vandaag voort.
Dat Volkert van der Graaf
inmiddels zonder beperkingen door het leven gaat, roept bij velen
emotie en onbegrip op — zeker rond de herdenkingsdatum van de
m00rd. Maar het herinnert ons er ook aan hoe complex de werking van
een rechtsstaat is. Want zelfs voor wie onherstelbaar leed
veroorzaakte, geldt uiteindelijk het principe van straf, herstel en
— hoe moeilijk ook — wederopname in de samenleving.
